DIGESTIO-APARATUAREKIN LOTURIKO NAHASMENDUAK

 

Digestio aparatua ahoa, urdaila, gibela, pankreak, heste lodia, heste meharra eta behazun besikulak osatzen dute. 

Bere funtzioa gorputzari elikagaiak digeritzen laguntzea da. Digestioa garrantzi handia dauka, gorputzak elikagaietatik  behar dituen nutrienteak energia moduan erabiliko dituelako.

Ahoko gaixotasunak

• Txantxarra:

Txantxarra hortz baten gainazalean edo esmaltean gertatzen den kaltea da. Ahoan bakterioek esmalteari erasotzen dion azidoa fabrikatzen dutenean gertatzen da. Txantxarrak hutsarteak dira hortzean. Tratatu ezean, mina, infekzioa eta hortz-haginak galtzea eragin dezakete. Sintomak zerbait gozoa, beroa edo hotza jatean edo edatean , hortzetako bat-bateko mina; hortzen sentikortasuna; min arin eta zorrotza eta hortzetan ikusten diren zuloak edo zuloak sor ditzake.

• Disfagia: 

Eztarritik elikagaiak edo likidoak jaistearekin arazoak izatea. Pertsona batzuek arkuak edo eztula izaten dute, baita ito egiten dira irensten saiatzean ere. Beste batzuek janaria eztarrian trabatuta geratzen zaiela sentitzen dute.

• Gingibitisa:

Gingibitisa  hortzoietako gaixotasuna da (gaixotasun periodontala). Narritadura, gorritzea eta hantura eragiten ditu hortzoien oinarrian. Garrantzitsua da gingibitisa serioki hartzea eta azkar tratatzea. Gingibitisak hortzoietako gaixotasun askoz larriagoak eragin dezake, «periodontitis» hasita, hortzen galera arte. 

Hestegorriko gaixotasunak

• Esofagitisa:

Esofagoaren hantura edo narridura da eta hainbat kausek eragin dezakete.

Hantura horrek handitu egiten du handitutako zelulak, metaplasia izeneko transformaziotik pasatzeko arriskua, azidotasunaren eraginpean maiz egotea jasateko. Barretten hestegorria eraginez eta azken horrek hestegorriko minbizia izateko arriskua areagotuz. Esofagitisaren ohiko sintomak honako hauek dira: irensteko zailtasuna, irenste mingarria, irensten duzun janaria hestegorrian trabatuta egotea, jaten duzunean gertatzen den bularreko mina, bihotzerrea eta azidoaren berrahoretzea.

• Akalasia:

Akalasia ez da oso ohikoa, eta zaildu egiten du hestegorritik (ahoa urdailarekin lotzen duena) urdailera elikagaiak eta likidoak igarotzea. Esofagoaren nerbioak kaltetzen direnean gertatzen da akalasia. Ondorioz, hestegorria gelditu eta luzatu egiten da denborarekin, eta, azkenik, janaria urdailera bultzatzeko gaitasuna galtzen du. 

Hau dela eta, janaria hestegorrian pilatzen da. Batzuetan, hartzitu eta ahora itzultzen da, eta zapore mingotsa izan dezake. Pertsona batzuek errefluxu gastroesofagikoak eragindako gaixotasunarekin nahasten dute. Akalasian, ordea, janaria hestegorritik dator, eta errefluxu gastroesofagikoak eragindako gaixotasunean, urdailetik. Akalasiaren sintoma batzuk ondorengoak dira: janaria edo listua berrahoratze, disfagia, azidotasuna eta pisua galtzea.

• Barretten esofagoa:

Barretten hestegorria afekzio bat da, non ahoa urdailarekin lotzen duen hestegorriaren estaldura laua eta arrosa errefluxu azidoak kaltetzen duen, eta, ondorioz, estaldura koipeztatu eta gorri bilakatzen da.

Barretten hestegorria esofagoko minbizia garatzeko arrisku handiagoarekin lotzen da. Nahasmendu preneoplasikotzat jotzen da. Barretten esofagoak ez du inolako sintomarik, baina sortu dezakeen errefluxu gastroesofagikoak ondorengo sintomak ditu, hala nola, bihotzerrea, urdaileko edukiaren berrahoratzea, janaria irensteko zailtasuna eta bularreko mina.

• Hiato-hernia:

Hiato-hernia urdailaren goiko aldean, sabel aldea eta toraxa (diafragma) bereizten dituen muskulu handiaren bidez protrumatzen denean gertatzen da. Diafragmak zulo txiki bat du (hiatoa), eta hortik igarotzen da elikadura-hodia (hestegorria) urdailera batu aurretik. Hiatozko hernian, urdailak gorantz bultzatzen du zulo horretatik igaro eta toraxean sartzen da. 

Hiato-hernia txikia denean, ez du arazorik sortzen,  inoiz  jakinez gaitz hau daukazula.  Hala ere, hiato hernia handi batek janaria eta azidoa hestegorritik buelta daitezen ahalbidetu dezake, eta horrek urdaileko azidotasuna eragiten du.

• Mallory-Weisenen urradura:

Hestegorriko urradura bat da, hestegorriaren horman sartzen ez den haustura bat da eta urradura okada bortitzek eragin dezake. Sintoma ohikoenak ondorengoak dira: odola gonbitoetan edo hesteetako ebakuazioetan, hesteetako ebakuazio ilunak eta mina sabelaldean. Diagnostikoa digestio-endoskopia altuan oinarritzen da.

• Boerhaaveren sindromea:

Boerhaave sindromea edo esofagia-zulaketa esofagoaren paretaren haustura bat da, gehienetan okada handiegiek eragiten dutena. 

Hestegorria goraka egin ondoren zulatu egiten da, hala nola elikaduraren nahasmenduetan (bulimia, adibidez). Batzuetan  muturreko indarra duen eztul baten ondorio izan daitekeen, baita beste egoera batzuetan ere, hala nola elikagaiek eragindako buxadura garrantzitsu baten ondorio.

Hesteetako gaixotasunak

• Chron-en gaixotasuna:

Crohnen gaixotasuna, gaixotasun kronikoa da, hantura eta narritadura eraginez digestio-hodian. Gaixotasun autoinmunitarioa da eta agerraldietan ematen da.  Crohn gaixotasunaren sintoma ohikoenak beherakoa, kolikoak, sabeleko mina eta pisua galtzea dira.

• Gaixotasun zeliakoa:

Gaixotasun zeliakoa nahasmendu digestibo eta autoimmunitario kronikoa da, heste meharrari eragiten dioena. Glutena duten elikagaiak jatean sortzen da gaixotasuna. Gaixotasunak digestio-arazo iraunkorrak eragin ditzake, eta gorputzak behar dituen mantenugai guztiak ez lortzea eragiten du. 

• Kolitis ultzeraduna:

Kolitis ultzeraduna digestio-hodiaren hantura-afekzio kroniko bat da, behin eta berriz agertzen da agerraldietan. Kolitis ultzeradunak kolonari bakarrik eragiten dio, eta ondestean izaten da kokapenik ohikoena. Gaixotasun hau  ultzerak sortzen ditu ondestea eta kolona estaltzen dituen mintzean. Sintomak ondorengoak dira: beherakoa eta takikardia. 40 urte azpiko pertsonetan agertu ohi da.

• Hirschsprung gaixotasuna:

Hirschsprungen gaixotasuna sortzetiko akatsa da, eta heste lodian zenbait nerbio-zelula faltatzean datza. Ondorioz, haur baten hesteak ezin ditu eginkariak mugitu eta buxatu egiten dira. 5,000 jaioberritik 1ek, gutxi gorabehera, Hirschsprung gaixotasuna du.

• Gaixotasun dibertikularra:

Dibertikulosia koloneko pareteko puntu ahuletatik irteten diren poltsa edo zaku txikiak sortzen direnean agertzen den gaitza da. Dibertikulosiak ondorengo sintomak eragiten ditu, hala nola, odoljarioa, hantura edo konplikazioak, medikuek gaixotasun dibertikular gisa hartzen dute.

                         

• Apendizitisa:

Apendizearen hanturari dagokio. Kirurgiaren beharra dauka eta ez bada tratatzen hainbat konplikazio ekar ditzake, adibidez, peritonitis edo abzesua.

• Peritonitisa: 

Peritoneoa sabelaldea eta sabeleko organo gehienak estaltzen dituen ehun mehe bat da. Peritonitisa peritoneoaren hantura da, odola eta beste fluido batzuk sabelean askatzeak sor dezakeena. Abszesoak ere eragin dezake (hesteetako infekzioak). Ondorioz, sabelaldea oso sentikorra izan daiteke.

• Laktosaren intolerantzia:

Laktosarekiko intolerantzia gorputzak laktosa digeritu ezin duenean gertatzen den egoera arrunta da. Hau laktasaren gabeziaren ondorioz gertatzen da, heste meharrak  laktosa degradatzean sortzen den entzima da.

Laktosaren intolerantziaren sintomak normalean laktosa duten elikagaiak edo edariak kontsumitu eta 30 minututik 2 ordura agertzen dira. Beherakoa, goragalea, oka, urdaileko kalanbreak, puzketak eta gasak eragin dezake.

• Hemorroideak:

Ondesteko eta uzkiko eremuko mintz epitelialeko zainen hantura; handitu egiten dira presioaren eraginez, eta oso gogaikarriak izan litezke.

• Polipoak kolonean:

Koloneko polipoak, koloneko edo ondesteko barne-estalduraren hazkundeak dira. Denborarekin, polipo batzuk minbizi bihur daitezke, eta horiek ateratzeak lagundu egin dezake koloneko eta ondesteko minbizia prebenitzen. Kolon-polipoak dituzten pertsona gehienek ez dute sintomarik. Koloneko polipoek sintomak eragiten dituztenean, ondesteko odoljarioa, odola materia fekalean edo nekea anemia baten ondorioz izan daitezke.

• Abdomeneko atxikidurak:

Abdomeneko itsaspenak orbain-ehunezko bandak dira, eta abdomenaren barruan sortzen dira. Bandak bi organo edo gehiagoren artean edo organoen eta abdomeneko paretaren artean eratzen dira.

Normalean, pertsona bat mugitzen denean, bere organoen gainazala eta abdomeneko pareta ez dira itsasten. Hala ere, abdomeneko itsaspenak daudenez, gainazal horiek elkarri atxiki edo itsatsi ahal zaizkio.

Abdomeneko itsaspenek hesteak eta abdomeneko beste organo batzuk irauli, bihurritu, halatu edo konprimitu ditzakete, sintomak eta konplikazioak eraginez, hala nola hesteetako buxadura edo blokeoa.

• Gastroenteritisa:

Gastroenteritis infekziosoa hestearen hantura edo/eta disfuntzioan datza, ernamuin batek edo bere toxinek sortutakoa. Horren ondorioz, gatzen eta uraren xurgapena eta jariaketa erregulatzeko gaitasuna aldatu egiten da, beherakoa sorraraziz.

Egun gutxi batzuetan bere kabuz sendatzen den prozesu akutua da, beraz, gastroenteritis akutuaz hitz egiten da.

Urdaileko gaixotasunak

• Gastritisa: 

Gastritisa urdaileko hormak estaltzen dituen mukosaren hantura akutu edo kronikoa da. Gastritisaren seinale eta sintomak ondoeza edo ziztada edo erretzea (indigestioa) goiko sabelean izan daitezke, jaterako orduan okerrera edo hobetu daitekeena. Goragalea  eta oka ere eragin dezake. Horrez gain, jan ondoren goiko sabelaldean betetasun sentsazioa eragin dezake.

• Ultzera : 

Ultzera bat urdaileko mukosaren ahulgune bat dela eta, urdailean jarduten duten azidoek lesio bat sortzea edo handitzea da. Oso ohikoak dira urdailean, esofagoan edo duodenoan. Ultzera baten sintoma arruntena sabeleko mina da. Puztura, gantzarekiko intolerantzia, eruktorea, pisu galera, goragalea eta oka ere eragin dezake. Kasu urritan, ultzerak seinale edo sintoma larriak sor ditzakete, hala nola oka egiterakoan odola, gorria edo beltza izan daitekeena.

• Dispepsia: 

Digestioaren nahasmendu funtzional bat da (indigestioa) ondoeza, korrokak eta bihotzerrea sentitzen dira jan edo edan ostean (gehiegi jateak edo oso osasungarria ez den elikadurak), baliteke arazo emozional batek eragitea ere.

• Gastroparesia:

Gastroparesia, hustuketa gastrikoaren atzerapena ere esaten zaiona, urdaileko elikagaiak heste meharrera mugitzea atzeratzen edo geldiarazten duen nahasmendua da, urdailean edo hesteetan buxadurarik egon ez arren.

• Errefluxu gastrikoa (RGE eta ERGE) :

Errefluxu gastroesofagikoa (RGE) urdailaren edukia hestegorrira itzultzen denean agertzen da. Errefluxu gastroesofagikoak eragindako gaixotasuna (ERGE) gaixotasun larriagoa eta iraunkorragoa da, eta, denborarekin, errefluxu gastroesofagikoak sintoma errepikatuak edo konplikazioak eragiten ditu.

Errefluxu gastroesofagikoak (RGE) eta errefluxu gastroesofagikoak (ERGE) eragindako gaixotasunak azidotasuna eta berrahorazioa bezalako sintomak eragiten dituzte. Errefluxu gastroesofagikoak eragindako gaixotasuna ager liteke beheko esfinter esofagikoa ahuldu egiten denean edo lasaitu behar ez denean.

Gibeleko gaixotasunak (hepatikoak)

Gibela gorputzeko organo handiena da. Organismoari elikagaiak digeritzen laguntzen dio, energia biltegiratzen du eta toxinak ezabatzen ditu.

•  Hepatitisa:

Gibelaren hantura; maiz, ehun hepatikoa hausten du, eta hainbat kausa izan ditzake jatorrian, hala nola alkohol kontsumoa, bakterioak eta birusak. Adibidez A, B, C eta D hepatitisaren birusak. Kronikoa bilakatu daiteke.

• Hepatitis kronikoa:

Gibelaren hantura, sei hilabetetik gorako bilakaerarekin. ondorengo motatakoak izan daitezke: 

 

Hepatitis biriko kronikoa gibelaren hantura kronikoa eragin dezaketen birus hepatotropikoak, B hepatitisaren birusa (BHB), C hepatitisaren birusa (VHC) eta Delta edo D hepatitisaren birusa (VHD) dira.

 

Hepatitis kroniko autoinmunea, Jatorri autoinmuneko gaixotasuna da, bere ezaugarriak ondorengo hauek izanez: Hipergammaglobulinemia, hainbat autoantigorputz zirkulatzaile eta hepatopatia kronikoarekin bateragarria den histologia; ez da infekzio birikoaren markatzailerik ikuskatzen. 

 

Medikamentu bidezko hepatitis kronikoan, sendagai asko erlaziona daitezke lesio hepatiko ezberdinen jatorrian, lesio nekrotiko fokaletik hasiz, eta hepatitis akutu eta fulminanteetaraino iritsi arte. Hala ere, farmako gutxi batzuk bakarrik dira gai hepatitis kronikoarekin bateragarriak diren alterazio analitiko eta histologikoak eragiteko. Lesio hepatikoaren mekanismoa, akutua edo kronikoa, inplikatutako sendagaiaren tarteko metabolitoak agertzearekin lotuta dago, eta erreakzio toxiko baten bidez hepatozitoei eragiten diete.

•  Zirrosia: 

Gibeleko zirrosia kolageno-zuntzak metatuta sortzen den fibrosia da; mintz horiek, dimentsioko sare gisa antolatu, eta gibeleko eremuak isolatuta uzten dituzte, bere funtzioak modu egokian betetzea galeraziz. 

Hau da, gibelak lesio bat jasaten duen bakoitzean, gaixotasun batengatik edota alkoholismo kronikoarengatik, bere burua konpontzen saiatuko da . Prozesu horretan, orbaintzeko ehun bat sortzen da.  Zirrosiak aurrera egin ahala, gero eta orbaintze-ehun gehiago sortzen dira, eta gibelak nekez funtziona dezan eragiten dute (zirrosi deskonpentsatua).

Bi fase daude: Zirrosi konpentsatua (asintomatikoa gehienetan, modu latentean, funtzionaltasun galera konpentsatzen du) eta zirrosi deskonpentsatua.

• Gibel gantzatsua:

Gibel koipetsuak eragindako gaixotasuna gibelean gantza metatzen den gaitza da. Bi mota nagusi daude:

-Gibel koipetsu ez-alkoholikoaren gaixotasuna: alkohol gehiegi edateak ERAGITEN EZ duena.

Sintoma ohikoenak: ikterizia, ahultasuna, gosea galtzea,... 

Arrisku-faktoreak : gehiegizko pisua izatea, aurrediabetesa izatea (intsulinarekiko erresistentzia), 2.motatako diabetesa eta kolesterol altua izatea.

-Gibel koipetsuaren gaixotasuna alkoholagatik

Baliteke honako proba egiten dira gibeleko funtzioa neurtzeko: odol-zenbaketa osoa, protronbina-denbora, albumina maila odolean eta transaminasa serikoak.

• Wilson-en gaixotasuna:

Wilsonen gaixotasuna herentziazko nahaste ez-ohikoa da, gibelean, garunean eta beste ezinbesteko organoetan kuprea metatzea eragiten duena. Wilsonen gaixotasunean, gibelak ezin du dietatik hartutako kobrea behazunera eraman eta hori beste ehunetan pilatzen da.

Pankearekin loturiko gaixotasunak

• Pankreatitisa:

Pankreatitisa pankrearen hantura da. Digestio-entzimak pankrea digeritzen hasten direnean gertatzen da hori. Pankreatitisa akutua edo kronikoa izan daiteke. Nolanahi ere, larria da eta konplikazioak ekar ditzake.

Pankreatitis akutua bat-batean gertatzen da, eta, oro har, egun gutxitan desagertzen da tratamenduarekin. Sarritan behazun-kalkuluek eragiten dute. Sintoma arruntak hauek dira: sabelaren goiko aldean min handia, goragalea eta gorakoak. Tratamendua zain barneko likidoak, antibiotikoak eta analgesikoak izan ohi da egun batzuetan ospitalean.

Pankreatitis kronikoa ez da sendatzen edo hobetzen. Okerrera egiten du denborarekin, eta kalte iraunkorra eragiten du. Kausarik ohikoena alkohol gehiegi kontsumitzea da.

pankreatitis akutua

Behazuneko eta behazun-bideetako gaixotasunak

• Behazun-kalkuluak:

Behazun-kalkuluak digestio-fluidoko gordailu gogortuak dira, behazun-besikulan sor daitezkeenak. Besikula organo txikia da, udare formakoa, sabelaren eskuinaldean dago, gibelaren azpian. Behazun-besikulak behazuna izeneko digestio-jariakina du, eta heste meharrera askatzen da.

• Kolezistitis kronikoa:

Behazun-besikularen hantura eta narritadura da. Kolezistitis kronikoa, oro har, kolezistitis akutuaren eraso errepikakorrek eragiten dute (bat-batekoa). Eraso gehienak behazun-maskuriko behazun-kalkuluek eragiten dituzte eta eraso horien ondorioz, behazun-besikulako paretak loditu egiten dira, besikula biltzen hasten da eta denborarekin, behazuna kontzentratzeko, biltegiratzeko eta jariatzeko gaitasuna galtzen du.

Gaixotasuna ohikoagoa da emakumeetan gizonetan baino. Ohikoagoa da 40 urtetik aurrera. Pilula antikontzeptiboak eta haurdunaldia behazun-kalkuluak egiteko arriskua areagotzen duten faktoreak dira. Kolezistitis akutuaren sintomak izan daitezke:

• Min akutua, gorra, edo kalanbre baten antzekoa, sabelaldearen goiko eskuinaldean edo erdialdean.
• 30 minutu inguruko etengabeko mina
• Eskuineko omoplatoaren bizkarrean edo azpian zabaltzen den mina
• Buztin koloreko eginkariak
• Sukarra
• Goragalea eta gorakoa

Minbiziak

Minbizia gorputzeko zelula batzuk kontrolik gabe ugaltzen diren eta gorputzeko beste ataletara zabaltzen diren gaixotasuna da. Giza gorputzeko edozein tokitan has daiteke, bilioi zelulez osatuta dagoena. Minbizia zelulen barneko DNAren aldaketek (mutazioek) eragiten dute. Zelula bateko DNA gene-kopuru handi baten barruan dago, eta horietako bakoitzak zelulari zer funtzio bete behar dituen eta nola hazi eta zatitu esaten duen argibide multzo bat dauka.

• Pankreako minbizia:  

Pankreako minbiziak, izenak dioen bezala, pankreako zelulen kontrolik gabeko ugalketa da. Pankreako minbiziaren sintoma arrunt batzuk bizkarrera irradiatzen den sabeleko mina izan daiteke, gosea galtzea edo nahi gabe pisua galtzea, larruazala eta begien zuria horia (ikterizia), kolore argiko tapoiak eta gernua kolore ilunekoak izan daitezke.

• Gibeleko minbizia: 

Gibeleko minbizia gibelari eragiten dioen minbizia da. Haren sintoma ohikoenetako batzuk pisua galtzea, gosea galtzea, gutxi jan ondoren beteta sentitzea, goragalea edo oka eta gibela handitzea. Sabelean goiko eskuineko aldean mina eragin dezake, ondoren bizkarrera heda ditekena. B hepatitisarekin erlazioa ikusi da. 

• Urdaileko minbizia: 

Urdailari eragiten dioen minbizia da. Seinale eta sintomak apetitu eskasa, pisua galtzea, sabeleko mina, ondoeza lausoa sabelean eta otordu arin bat jan ondoren goiko sabelean betetasun-sentsazioa izan daitezke. Azidotasuna edo indigestioa, goragalea eta oka ere egon daitezke. Helicobacter pylori bakterioaren presentziarekin lotu da. 

• Kolon eta ondesteko minbizia: 

Kolonean eta ondestean eragina duen minbizia da. Seinale eta sintomek hesteetako ohituren aldaketa iraunkorra izan dezakete, hala nola, beherakoa edo idorreria. Ondesteko odoljarioa edo odola gorotzean egon daiteke. Horrez gain, sabeleko ondoeza iraunkorra egon daiteke, hala nola kalanbreak, gasak edo mina. Jatorria koloneko polipo bat izan daitekeela ikusi da. 

• Behazun besikulako minbizia: 

Behazun maskuriari eragiten dioen minbizia da. Seinale eta sintoma batzuk sabeleko mina izan dezakete, batez ere sabelaldeko goiko eskuineko aldean. Baliteke sabeleko hantura eta pisua galtzea eragitea. Gainera, azala eta begien zuria horia (ikterizia) egon daiteke. Munduko minbizi ez-ohikoena da.

Beste gaixotasun batzuk

• Fibrosi kistikoa:

Fibrosi kistikoa guruin mukosoen eta izerdien herentziazko gaixotasuna da. Batez ere birikei, pankreei, gibelari, hesteei, sinu paranasalei eta sexu-organoei eragiten die. Fibrosi kistikoaren ondorioz, mukositatea lodia eta itsaskorra da. Mukositate horrek birikak estaltzen ditu, arnasa hartzeko arazoak sortzen ditu eta bakterioen hazkundea errazten du. Horrek biriketako infekzio errepikatuak eta biriketako kalteak eragin ditzake.

Fibrosi kistikoa hainbat probatan diagnostikatzen da, hala nola geneetan, odolean eta izerdiaren probetan. Ez dago sendabiderik, baina tratamenduak asko hobetu dira azken urteotan. Iraganean, fibrosi kistikoak eragindako heriotza gehienak haurrak eta nerabeak ziren. Gaur egun, tratamenduak hobetzearekin batera, fibrosi kistikoa duten pertsona batzuk berrogei, berrogeita hamar edo gehiago bizi dira. Tratamenduen artean bularrerako terapia fisikoa, nutrizio- eta arnas-terapiak, botikak eta ariketa egon daitezke.